THIẾT KẾ CÔNG THÁI HỌC TRONG KIẾN TRÚC VÀ NỘI THẤT

🪑 Công thái học: Đừng để ngồi sai cách cả đời!

Trong kiến trúc và nội thất, có một từ khoá rất “ngầu” nhưng lại bị lãng quên khá nhiều: CÔNG THÁI HỌC (ergonomics). Đây không phải là thứ “xa xỉ” của giới văn phòng hay kỹ sư, mà là yếu tố sống còn để con người sống thoải mái, khỏe mạnh và hiệu quả trong không gian mình ở.

Công thái học trong kiến trúc và nội thất: Từ lý thuyết nhân học đến ứng dụng không gian sống

1. Khái niệm và nền tảng khoa học

Công thái học (ergonomics), hay còn gọi là khoa học về sự phù hợp giữa con người và môi trường sống, là một lĩnh vực liên ngành giữa nhân học, sinh lý học, tâm lý học và thiết kế. Trong kiến trúc và nội thất, công thái học đặt ra những nguyên lý nhằm đảm bảo rằng các không gian và vật dụng được thiết kế để phục vụ tối ưu cho chức năng sinh học, vận động học và tâm sinh lý con người.

Khác với thiết kế thuần mỹ học hay hình thức, công thái học là sự chuyển hóa dữ liệu định lượng (số đo nhân trắc học) và dữ liệu định tính (tâm lý, hành vi người dùng) thành ngôn ngữ không gian cụ thể.

2. Công thái học trong tổ chức không gian kiến trúc

Trong quy hoạch không gian, yếu tố công thái học giúp xác định khoảng cách tối thiểu và tối đa giữa các khu vực chức năng, đảm bảo sự lưu thông và tránh va chạm trong sử dụng. Ví dụ:

• Khoảng lùi bếp – bàn ăn – lối đi phải tối thiểu 90–120cm để phù hợp với cử động của người thao tác.

• Chiều cao sàn đến trần, góc mở cửa, kích thước tay vịn cầu thang… đều chịu ảnh hưởng trực tiếp từ tiêu chuẩn công thái học nhằm đảm bảo an toàn và tiện nghi.

Ngoài ra, thiết kế công trình công cộng (trường học, bệnh viện, nhà ở xã hội…) phải đáp ứng các chuẩn mực ergonomics quốc tế, hướng đến tính phổ quát cho người già, trẻ em, người khuyết tật.

3. Công thái học trong nội thất: từ số đo đến hành vi

Trong thiết kế đồ nội thất, công thái học không chỉ chi phối các thông số vật lý như:

• Chiều cao bàn làm việc (~72–75cm)

• Góc nghiêng tựa ghế (~100–110 độ)

• Độ sâu ghế (~40–45cm)

…mà còn là nền tảng để tạo ra các thiết kế hướng đến sự dễ chịu dài hạn, giảm thiểu mỏi cơ, rối loạn chuyển động hoặc các hội chứng nghề nghiệp (như RSI – repetitive strain injury).

Một thiết kế ghế ngồi tốt không chỉ “vừa vặn” mà còn thúc đẩy tư thế đúng, hỗ trợ quá trình hô hấp, lưu thông máu và giảm áp lực lên cột sống – đặc biệt quan trọng trong các không gian làm việc hoặc nghỉ dưỡng dài ngày.

4. Công thái học & kiến trúc bản địa – một cách tiếp cận đặc thù

Trong bối cảnh kiến trúc Việt Nam và Đông Nam Á, công thái học cần được điều chỉnh linh hoạt theo đặc trưng khí hậu nhiệt đới, hành vi sử dụng không gian mở, tư thế ngồi sàn, ăn uống truyền thống…

Ví dụ:

• Thiết kế bàn trà thấp, ghế ngồi bệt hoặc phản gỗ cần áp dụng công thái học phù hợp với tư thế ngồi xếp bằng hoặc ngồi quỳ.

• Hành lang, hiên, mái đua không chỉ là yếu tố khí hậu mà còn có chức năng “nửa trong nửa ngoài” – yêu cầu tính toán tỉ lệ chuyển tiếp đặc thù trong thiết kế.

5. Kết luận

Công thái học không phải là một lớp kỹ thuật rời rạc, mà là nền móng định hướng cho mọi quyết định thiết kế – từ tỷ lệ không gian, vật dụng, ánh sáng đến vật liệu. Khi được áp dụng đúng mức, nó mang lại sự tương tác tự nhiên giữa con người và môi trường kiến trúc, giúp không gian trở nên dễ ở – dễ sống – dễ cảm nhận.

Nói cách khác, một công trình đẹp chưa chắc đã bền vững nếu không “vừa vặn” với con người.
Và trong thời đại mà sức khỏe thể chất – tinh thần ngày càng được quan tâm, thiết kế công thái học không còn là lựa chọn, mà là bắt buộc.